بررسی تاریخی و اجتماعی محله درب شاهزاده (شازده

چنانکه گفته شد تاریخ اجتماعی شهرها از جمله موضوعات مهم تاریخ ایران است که متاسفانه منابع تحقیقاتی در مورد این موضوع در گذشته بسیار اندک است. از آنجا که در تحولات جدید شهر سازی بسیاری از اماکن تاریخی و قدیمی در حال نابودی است انجام این گونه تحقیقات بسیار مهم بوده و ضروریست. دیگر اینکه با بررسی حوادث تاریخی و طبیعی پیش آمده در این محلات که تنها در سینه افراد کهنسال نهفته است می توان به مطالب مهم و جالب تاریخی و مردم شناسی دست یافت. هدف از انجام این تحقیق بدست آوردن مطالبی در موضوع تاریخ اجتماعی شهری است که تا کنون در منابع کتبی از آنها یاد نشده است. هدف اصلی بررسی تاریخی محله مهم سیاسی، اقتصادی درب شازده است. روش تحقیق در انجام این پایان نامه بر پایه دو روش کتابخانه ای و میدانی است. در بخش کتابخانه ای تمامی منابع موجود مورد بررسی قرار گرفته اند اما از آنجا که موضوع تحقیق، بررسی تاریخی و اجتماعی محله است، بیش از منابع کتبی و روش کتابخانه ای، منابع شفاهی و روش میدانی اهمیت دارد. در این روش، نگارنده بیشتر از شیوه های مصاحبه و1-5 سوالات تحقیق 1)محله درب شازده از ابتدا تاکنون با چه تغییراتی روبه رو بوده است؟ 2) این محله از لحاظ اجتماعی و سیاسی ) محله درب شازده از ابتدا تاکنون به لحاظ کالبد فضایی چندین بار تغییر کرده است. در دوره صفویه تعداد محلات بیشتر بود و این محله شامل سه محله می شد اما در دوره زندیه تعداد محلات کمتر شد و محله درب شازده از به هم پیوستن سه محله بوجود آمد. 2)محله درب شازده به لحاظ اجتماعی و سیاسی یکی از مهمترین محلات شیراز بوده است. این اهمیت بیش از همه به دلیل موقعیت این محله در بین مراکز اقتصادی، اداری و سیاسی بوده است. موقعیتی داشته است؟ یکی از موضوعات مهم در تاریخ ، موضوع تاریخ شهری است و از جمله مهمترین مباحث تاریخ شهری، بررسی محلات قدیمی در شهرها بوده است. اگرچه در گذشته به این مبحث توجهی نمی شده است اما مورخان و به ویژه جغرافیدانان در بحث جغرافیای تاریخی شهرها به صورت پراکنده حوادث تاریخی در محلات شهرها را بازگو می کردند. در این بررسی ها صرفاُ حوادث تاریخی مهم اهمیت داشت و در کمتر منبعی به تاریخ شهری به عنوان تاریخ اجتماعی پرداخته شده است. اما در بررسی تاریخ اجتماعی هر مکانی، بررسی موقعیت آن محل از جهت جمعیت، مشاغل و نقش اجتماعی آن محل مورد توجه قرار می گیرد. متاسفانه با وجود اهمیت تاریخ و تاریخنگاری در ایران و قدمت آن تا کنون به طور ویژه و خاص به موضوع شناخت محلات در شهرها پرداخته نشده است. شیراز مهمترین مرکز سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جنوب ایران با پیشینه سه هزار ساله در تاریخ سرزمین ایران شهری بسیار تاثیر گذار و به ویژه از لحاظ فرهنگی بسیار شاخص بوده است. به همین دلیل کتاب هایی با موضوع تخصصی تاریخ شیراز و معرفی بزرگان آن بسیارند، غیر از آنکه کتب جغرافیای تاریخی نوشته مولفان غیر شیرازی و حتی غیر ایرانی در مورد شیراز بسیار است. از لحاظ تاریخی نیز شیراز از معدود شهرهای ایرانی است که از ادوار مختلف تاریخ ایران در آن آثاری به چشم می خورد. اگر امیران و حاکمان و شاهان ایرانی و حتی سرداران بزرگ در این شهر آثاری را از خود به یادگار گذاشته اند به دلیل اهمیت این شهر بوده است. در مورد وضعیت شهر شیراز، تقسیمات شهری و محلات نیز در منابع موجود به صورت پراکنده اطلاعاتی وجود دارد که با وجود ناقص بودن باز هم مورخان را با وضعیت شیراز در گذشته تا حدودی آشنا می کند. در مورد محلات شیراز، تعداد آنها و محدوده آنها در طول نزدیک به هزار سال چند بار تغییر ایجاد شده است که آخرین تغییرات مهم مربوط به دوره کریمخان زند است. بر پایه تقسیمات دوره کریمخانی شیراز به یازده محله با محدوده مشخص تقسیم می شود که این تقسیمات تا پیش از نوسازی شهری در دوره اول پهلوی و به ویژه دوره دوم ادامه داشته است و به همین دلیل در رساله حاضر زمان مورد بررسی از دوره کریمخان تا حدود سی سال پیش است. محله درب شازده یکی از محلات یازده گانه شیراز و به لحاظ سیاسی و اقتصادی از مهمترین محلات این شهر در طی نزدیک به یک قرن و نیم بوده است. وجود مراکز سیاسی و از جمله مجموعه زندیه که تا پایان دوره قاجاریه از آن به عنوان مرکز حکومت استفاده می شده است و در این میان ارگ کریمخانی نشان دهنده اهمیت این محل است. همچنین میدان مهم توپخانه در این محل به عنوان یکی از مهمترین میدان های شیراز حائز اهمیت است. وجود اماکن سیاسی، اداری و نظامی مهم در این محله موجب شده بود تا از دوره زندیه بسیاری از عوامل حکومتی در این محله سکونت گزینند. بازار مهم وکیل در شیراز از میان این محله می گذشته است، در نتیجه وجود این بازار همراه با کاروانسراهای معروف در کنار آن بیانگر اهمیت اقتصادی محله درب شازده بوده است. در کنار این اماکن تاریخی و اقتصادی، آرامگاه ها و بقعه ها در این محله بر اهمیت آن می افزوده است و از جمله مهمترین اماکن مذهبی شیراز آرامگاه عارف بزرگ عبدالله بن خفیف بوده است. همچنین یکی از سه بقاع متبرکه بزرگ شیراز یعنی علی بن حمزه ( ع ) در کنار این محله قرار داشته است. تحقیقات انجام شده در این محله بیشتر بر اساس گفته های مردم و به صورت تاریخ شفاهی است اگرچه از تمامی منابع موجود نیز استفاده شده است. این مصاحبه ها، تحقیقات و بررسی ها نشان داد که محله درب شازده در تاریخ اجتماعی شیراز و به ویژه در تاریخ معاصر تاثیر گذار بوده است.